در نظام جدید آموزشی این شاخه مشتمل بر چهار زمینه صنعت، کشاورزی ، خدمات و هنر است که هر زمینه دارای یک یا چند گروه، هر گروه دارای یک یا چند رشته اصلی می باشد و جمعا دارای 41 رشته است.
- زمینه ی صنعت مشتمل بر 18رشته که 13رشته از آن خاص پسران و 5رشته از آن مشترک بین دختران و پسران می باشد.
- زمینه کشاورزی شامل 5رشته که از میان آن 4رشته خاص پسران و1 رشته مشترک بین دختر و پسر می باشد.
- زمینه ی خدمات شامل 5 رشته است که 1 رشته خاص دختران و2رشته مشترک بین دختران و پسران و2 رشته خاص پسران می باشد.
- زمینه ی هنر 13 رشته که1 رشته خاص دختران و12 رشته مشترک بین دختران وپسران می باشد.
واحدهای آموزشی مربوط به این شاخه هنرستان فنی وحرفه ای نامیده می شوند.
اهمیت و ضرورت آموزش های فنی وحرفه ای
از اصلی ترین اهداف آموزش های فنی و حرفه ای ایجاد زمینه مناسب برای هدایت دانش آموزان به سمت اشتغال وآموزش مهارتهای مورد نیاز بازار کار است ، تربیت وآموزش نیروی های جوان و مستعدی که می باید موتور محرکه اقتصاد و صنعت باشند و در آینده در فعالیت های صنعتی و بازار کار مشغول شوند ، تطابق هر چه بیشتر این آموزش ها با نیازهای بازار کار شاخص مهم موفقیت در هنرستان های فنی وحرفه ای وکاردانش تحت پوشش است.
آموزش و تربیت فنی و حرفه ای با کیفیت، کارا و اثربخش، یکی از گزینه های اصلی برای تربیت نیروی کار ماهر است که با توجه به شرایط فرهنگی، آموزشی و اجتماعی کشور، کسب شایستگیها و ایجاد صلاحیت های نیروی کار براتی ورود به حرف و مشاغل سطوح ایتدایی و میانی را امکانپذیر خواهد کرد.
آموزش هایی که دقیقاً پاسخگوی نیازهای اشتغال و منطبق بر تغییرات فناوری است، آموزش های فنی‌و‌حرفه‌ای است واز این رو به منزله اهرم توسعه در کلیه برنامه‌های توسعه فرهنگی اجتماعی و اقتصادی است.
ضرورت برنامه‌ریزی در طراحی و تدوین و توسعه آموزش فنی و حرفهای در اسناد بالا دستی مورد تاکیدمی باشد . برخی از این اسناد عبارتند :
- قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران: اصل سوم (بند های 12 و 13)، اصل بیست و هشتم، اصل سی ام و اصل چهل و سوم (بندهای 2 و 9)
- سیاست های کلی ابلاغی کشور در بخش اشتغال (بندهای 1 و 2)
- سیاست های کلی ابلاغی کشور در ایجاد تحول در نظام آموزش و پرورش کشور (بند 4-8)
- سیاست های کلی ابلاغی کشور در تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی (بند 12)
- قانون اهداف و وظایف آموزش و پرورش مواد 3 و6
- سند تحول بنیادین آموزش و پرورش (هدف عملیاتی1 راهکار 6-1، هدف عملیاتی 5 راهکار 5-5، هدف عملیاتی 6 راهکار 5-6 و هدف عملیاتی 21 راهکار 3-21)
- برنامه درسی ملی ایران (بیانیه حوزه یادگیری کار و فناوری)
از طرفی بررسی اسناد دنیای کار نشان‌دهنده کارآیی درونی و بیرونی رشته‌های شاخه فنی وحرفه ای در دستیابی به نیروی متخصص و کارآمد در سطوح مختلف است.
همچنین باتوجه به اینکه امروزه در کشورهای توسعه یافته ودرحال توسعه خلاقیت‌ها و نوآوری در حال رشد وتوسعه است، لذا باید محصول آن در پیامدهای برنامه‌ریزی آموزشی بویژه توسعه آموزش های فنی و حرفهای ظاهر شود،لذا برنامه‌ریزی جدیدآموزش های فنی وحرفه ای رابطه نزدیکی با دنیای کاردارد.
با توجه به جایگاه خاص آموزش های فنی وحرفه ای در اسناد بالادستی و ارتباط آن با تغییرات فناوری ، نیازسنجی شغلی در دنیای کار در گروه های شغلی مختلف با توجه به فراوانی مشاغل و ارتباط آن با وظایف و حرفه‌هابررسی وبرنامه ریزی شغلی از طریق تحلیل حرفه، وظایف، کارها و مراحل کار صورت گرفته است.این فرایند طبق استاندارد ISCO2008 و مقایسه چند کشور پیشرفته و یک کشور که نظام آموزشی آن مشابه با ایران است، انجام شده است .
اهداف شاخه فنی و حرفهای
- اعتلای سطح فرهنگ و دانش عمومی، شناخت وتقویت شایستگی های تربیتی ،فضایل اخلاقی،بینش سیاسی واجتماعی دانش آموزان برای دستیابی به زندگی مناسب.
- شناخت بهتر استعداد و علاقه دانش آموزان و ایجاد زمینه مناسب برای کسب توانمندی ها ومهارت های لازم وهدایت آنان به سمت اشتغال مفید.
- ایجادآمادگی نسبی دانش آموزان برای اشتغال وادامه تحصیل در رشته‌های خاص علمی کاربردی
فراگیران (هنرجویان)در طول آموزش در این شاخه :
- دیگران را با توانایی هایشان می شناسد و عیب جویی را یک ضد ارزش می داند.
- رفتار و اعمال خود را بر پایه عقل و فکر ارزشیابی و انتخاب می کند.
- با اعتقاد به تأثیر علم در انجام درست کارها فن آوری مناسب را به خدمت می گیرید.
- با توجه به تواناییهای خود و نیاز جامعه می تواند انتخاب شغل نماید.
- با حداقل یک زبان خارجه در حد توانایی ارتباط با دیگران آشنایی دارد.
- کار را عبادت می شمارد و از تن پروری و راحت طلبی دوری می جوید.
- مشاغل مولد و مشروع جامعه خود را می شناسد و برای دستیابی به آنها تلاش میکند.
- شایستگی را محور یادگیری تخصص خود می داند.
طول دوره تحصیل و برنامه درسی رشته های شاخه فنی وحرفه ای
مدت دوره ی آموزش در شاخه فنی و حرفه ای 3 سال شده است و مانند دانش آموزان شاخه های دیگر دیپلم دوازده ساله دریافت می کنند. آموزش مبتنی بر شایستگی رویکرد جدید آموزش در این شاخه است . یکی از تعاریف مهم شایستگی انجام کار بر اساس استاندارد مشخص است. هنرجویان هنرستان های فنی و حرفه ای بر اساس این رویکرد تلفیقی از دانش(دروس تئوری)، بینش و مهارت را تجربه می کنند.
برنامه درسی رشته های شاخه فنی وحرفه ای بر اساس اسناد نیازسنجی دنیای کار ودنیای آموزش تدوین شده است، محتوی آموزشی به گونه‌ای می باشدکه نیازهای تعریف شده برای مشاغل و حرفه‌های بازار کار را تامین می کند. آموزش و ارزشیابی به طریقی صورت می گیرد که فراگیر پس از دانش‌آموخته شدن می تواند مستقیماً وارد دنیای کار شده و کسب درآمد کند.
بنابراین وجه تمایز این شاخه در این است که هنرجویان پس از فارغ التحصیلی اختیار دارند به راحتی وارد بازار کار شوند(با توجه به شایستگی های فنی و غیر فنی کسب نموده) یا متناسب با بنیه علمی فراگرفته از سطح کاردانی تا دکتری ادامه تحصیل دهند.
شکل زیر جدول دروس این شاخه را به صورت کلی نشان می دهد. همه هنرجویان رشته های شاخه فنی و حرفه ای دروس تخصصی خود رادر قالب دروس کارگاهی وغیرکارگاهی(ردیف 7 و 9) گذرانده و شایستگی های لازم را کسب میکنند.
به عبارت دیگر همه رشته ها دارای 6 کارگاه تخصصی 8 ساعته مرتبط با رشته هستند و دو درس دانش فنی پایه و تخصصی نیز مفاهیم پایه را در اختیار هنرجویان قرار می دهد. همچنین در پایه دهم یک درس مشترک گروه که کارگاهی نیز می باشد برای هنرجویان در نظر گرفته شده است.
از طرفی چهار درس مستقل(الزامات محیط کار، کارگاه نوآوری و کارآفرینی، کاربرد فناوریهای نوین/مدیریت تولید، اخلاق حرفهای) مهارتهای انسانی، اخلاقی، عقیدتی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و ارزشی است. به طور مثال درس الزامات محیط کار به هنرجو برای یافتن موقعیت شغلی مناسب، حضور موثر و توسعه جایگاه شغلی، پیشگیری و کنترل مخاطرات شغلی،، افزایش اعتماد به نفس و عزت نفس و خودکارآمدی در محیط کار کمک می کند.
در نهایت درقالب درس کارآموزی هنرجویان آموخته های خود را در محیط واقعی کار تکمیل می کنند.
ویژگی‌های دانش آموزان ورودی
ویژگی‌های شخصیتی
- علاقه‌مند به تحصیل در شاخه فنی و حرفهای
- تواناییهای شناختی مانند، بیان شفاهی، اجرای نوشتاری و حل مسئله
- توانایی برقراری روابط عمومی خوب مانند برقراری ارتباط کلامی، چشمی و نفوذ در افراد
- توانایی ادراکی مانند تعیین موقعیت در محیط، درک وضعیت و تصمیم‌گیری صحیح
- توانایی استفاده از زبان بدن در حد نیاز و با توجه به شرایط
- داشتن مهارتهای پایه مانند صحبت کردن، نوشتن، خوب گوش دادن و درک مطلب
- رعایت احترام متقابل هنگام برقراری ارتباط با مشتری و رعایت حقوق آنان
- دقیق بودن در اجرای کار و توانایی درک محیط‌های خطرزا
- احترام گذاشتن به قوانین صنفی مرتبط واجرای دقیق آنها
ویژگی‌های جسمانی
- توانایی روان حرکتی( هماهنگی اعضاء حرکتی و آمادگی دست و بازو هنگام کار)
- توانایی فیزیکی( قدرت بدنی، انعطاف‌پذیری اعضای بدن، تعادل جسمی و حرکت و هماهنگی کامل انگشتان دست)
- توانایی حسی(دیدن اشیاء درفاصله نزدیک و دور، تشخیص رنگ، شنوایی کامل و حساس، بویایی کامل و لامسه)
ویژگی‌های علمی
- اخذ کارنامه قبولی پایه نهم در دوره اول متوسطه
- اخذ اولویت زمینه فنی و حرفهای در برگه هدایت تحصیلی
حرفه های قابل احراز
دانش آموزان در هنرستان های فنی وحرفه ای پس از آموزش ، به شرط کسب شایستگی های لازم می توانند در گروه شغلی مرتبط به رشته انتخابی خود به شرح زیروارد بازارکار شوند :
گروه اول: مشاغلی که دانش‌آموختگان دوره سه ساله دوم متوسطه می‌توانندبه عنوان کمک تکنسین پس از اتمام تحصیل به طور مستقیم
گروه دوم: مشاغلی که لازم است برای اشتغال در آن دانش‌آموختگان دوره‌های آموزشی دوره کاردانی(تکنسین) وبالاتر(تکنسین ارشد ومهندس) را طی ووارد بازار کار ومشغول به کار شوند.
